Эсперанта/Лічэбнік

Колькасныя лічэбнікі

0 — nul
1 — unu
2 — du
3 — tri
4 — kvar
5 — kvin
6 — ses
7 — sep
8 — ok
9 — naŭ
10 — dek
100 — cent
1000 — mil

Астатнія ўтвараюцца пры дапамозе словаскладаньня:

11 — dek unu
12 — dek du
20 — dudek
32 — tridek du
512 — kvincent dek du
1024 — mil dudek kvar
65536 — sesdek kvin mil kvincent tridek ses

Колькасьць дзясяткаў і сотняў пішацца перад словамі dek і cent, і разам зь імі, націск у такой камбінацыі стаіць як і заўжды на перадапошнім складзе. Усё астатняе (тысячы, мільёны і г. д.) пішацца асобна.

Для перадачы больш вялікіх лікаў ужываюцца словы:

1 000 000 — miliono (6 нулёў)
1 000 000 000 — miliardo (9 нулёў)
1 000 000 000 000 — biliono (12 нулёў)
1 000 000 000 000 000 000 — triliono (18 нулёў)

Парадкавыя лічэбнікі

Парадкавыя лічэбнікі фармуюцца з колькасных пры дапамозе канчатку прыметнікаў: -a, і зьмяняюцца па ліках і склонах, як прыметнікі:

La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj —

Сёмы дзень тыдня Гасподзь выбраў, каб той быў больш сьвяты за шэсьць першых дзён

Складаныя парадкавыя лічэбнікі пішуцца праз дэфіс, разам або асобна:

dudek naŭa = dudeknaŭa = dudek-naŭa = 29-a

Калі ў сказе побач ідуць парадкавы і колькасны лічэбнік, парадкавы трэба ставіць наперад, каб не было блытаніны:

unuaj dek jaroj — першыя дзесяць гадоў;

dek unuaj jaroj — магчыма зразумець як: адзінаццатыя гады.

Дробавыя лічэбнікі

Дробавыя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса -on-:

duono — палова;

tri kvaronoj — тры чвэрці;

centono — адна сотая, адсотак;

li laboris dum kvar kaj duona horoj — ён працаваў чатыры з паловай гадзіны;

tago estas tricent-sesdek-kvinono de jaro — дзень — гэта адна 365-я года.

Кратныя лічэбнікі

Кратныя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса -obl-:

duobla — двайны;

trioble — тройчы.

Зборныя лічэбнікі

Зборныя лічэбнікі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса -op-:

duope — удваіх;

triopo — тройня.

Зьмяненьне

Колькасныя лічэбнікі, якія ня ёсьць назоўнікамі, не зьмяняюцца па склонах і ліках, акрамя лічэбніка unu. Ён можа прымаць множны лік unuj — у значэньні «адны, некаторыя», і далей, у вінавальным склоне канчатак -n:

unuj estis kun la Judoj, kaj aliaj kun la apostoloj — адны былі на баку Юдэяў, а другія на баку апосталаў;

Kaj unujn, kiuj ŝanceliĝas, indulgu — і да адных, якія вагаюцца, будзьце літасьцівыя.

Але форма «unun» зьяўляецца няправільнай, магчыма толькі unu:

Unu mi renkontis en Londono, alian en Parizo — Аднаго я сустрэў у Лёндане, другога ў Парыжы.

Назоўнікі і прыметнікі, зьвязаныя зь лічэбнікамі (акрамя unu), ставяцца ў множным ліку (з канчаткам -j):

unu domo — адзін дом;

du domoj — два дамы;

kvin domoj — пяць дамоў;

dudek unu domoj — дваццаць адзін дом;

nul arboj = neniu arbo = neniuj arboj — нуль дрэваў = ніводнае дрэва = ніводныя дрэвы.

Матэматычныя выразы

У запісы дзесятковых дробаў цэлая частка ад дробнай адзьдзяляецца коскай (а кропкай часам падзяляюць вялікія лікі на часткі па 3 лічбы):

0,5 — nul komo kvin;

1,5 — unu komo kvin = unu kaj duono (паўтара).

Знак = у формулах вымаўляецца: estas (ёсьць), faras (робяць) або egalas (al) (раўняецца).

1 + 1 = 2 — Unu plus unu estas du;

5 – 2 = 3 — Kvin minus du faras tri;

2 × 2 = 4 — Duoble du estas kvar = du multiplikite per du egalas kvar;

5 : 2 = 2,5 — Kvin dividite per du egalas al du kaj duono = du komo kvin;

2³ = 8 — Du en tria potenco estas ok;

60 km/h — po sesdek kilometroj en horo (po 60 km hore);

100 kg/m² — po cent kilogramoj por kvadratmetro.

Час і даты

Kioma horo estas? — Каторы час?

8:15 — Estas la oka horo kaj dek kvin minutoj = La oka kaj kvarono = Estas dek kvin post la oka.

Kiam vi venos? — Калі ты прыйдзеш?

22:45 — Je la dudek dua kaj kvardek kvin = Je kvaronhoro antaŭ la dudektria.

Ĉirkaŭ la dektria kaj duono — Каля 13:30.

Ĝis la deka antaŭtagmeze (en la antaŭtagmezo) — Да дзясятай гадзіны раніцы (у першую палову дня).

Ne antaŭ ol la deka posttagmeze — Не раней за 10 гадзін вечара.

Пры абазначэньні дат словы tago і en la jaro часта апускаюцца:

25 сакавіка 1918 — la dudekkvina tago de Marto en la jaro mil naŭcent dek ok = la dudekkvina de Marto mil naŭcent dek ok

Даты ў адказах на пытаньне «калі?» звычайна пазначаюць вінавальным склонам, ці пры дапамозе прыназоўнікаў:

tio okazos la kvaran de Majo — гэта адбудзецца чацьвертага траўня;

Adamo Mickeviĉ naskiĝis la 24-an de decembro 1798 — Адам Міцкевіч нарадзіўся 24 сьнежня 1798 года.

Прыназоўнік de перад назвай месяца — абавязковы, безь яго выраз азначае ня нумар дня месяца, а нумар месяца:

en la unua de Januaro — першага студзеня;

en la unua Januaro — у першы (з шэрагу некалькіх) студзень;

antaŭ la dua de Februaro — да другога лютага;

post la tria de Marto — пасьля трэцяга сакавіка;

dum sekvanta semajno, monato, jaro — цягам наступнага тыдня, месяца, года;

en pasinta jaro = pasintjare — у мінулым годзе, летась;

en sekvanta jaro = sekvajare — у наступным годзе, налета.