Эсперанта/Дзеяслоў

Дзеяслоў

Дзеясловы ў эспэранта не зьмяняюцца па ліках і па асобах.

• Інфінітыў, ці неазначальная форма дзеяслова мае канчатак -i: labori — працаваць.
• Умоўны лад мае канчатак -us: li laborus — ён працаваў бы.
• Загадны лад мае канчатак -u: laboru — працуй, працуйце; ŝi laboru — хай яна працуе; ni voĉdonu por ... — галасуйма за ...
• Мінулы час абвеснага ладу мае канчатак -is: ni laboris — мы працавалі.
• Цяперашні час абвеснага ладу мае канчатак -as: mi laboras — я працую.
• Будучы час абвеснага ладу мае канчатак -os: ĝi laboros — яно будзе працаваць.

Загадны лад ужываецца:

• у лёзунгах:

Vivu Bjelarusujo! — (Хай) Жыве Беларусь!

• у даданых сказах пасьля злучніка ke (каб), калі ў галоўным сказе выказваецца загад, пажаданьне ці просьба:

mi volas, ke vi matenmanĝu kun mi — я хачу, каб ты пасьнедаў з мною.

Але:

li diris, ke vi matenmanĝis kun li — ён сказаў, што ты сьнедаў зь ім

• пасьля злучніка por ke (каб, для таго каб):

mi ŝlosis domon, por ke oni ne rabu nin — я замкнуў дом, каб нас не абрабавалі.

Ветлівая просьба утвараецца пры дапамозе слова bonvolu (калі ласка) і інфінітыву:

bonvolu helpi min = bonvole helpu al mi — калі ласка, дапаможы мне.

Дзеепрыметнік

У беларускай мове дзеепрыметнікі бываюць незалежнага і залежнага стану. У эспэранта яны падзяляюцца на актыўныя (незалежны стан) і пасіўныя (залежны). Яны ўтвараюцца ад корня дзеяслова пры дапамозе суфіксаў (гл. табэлю) і канчатку прыметнікаў -a (таму скланяюцца як прыметнікі).

	Актыўны	Пасіўны
Мінулы	-int-	-it-
Цяперашні	-ant-	-at-
Будучы	-ont-	-ot-

Прыклады:

leganta — чытаючы, які зараз чытае

leginta — чытаўшы, той хто чытаў

legita — прачытаны, які ўжо прачыталі

legota — які будуць чытаць (пазьней).

Дзеепрыслоўе

Дзеепрыслоўе ўтвараецца заменай канчатку прыметніка -a на канчатак прыслоўя -e:

legante — чытаючы, падчас чытаньня

leginte — прачытаўшы, пасьля таго як прачытаў

dirite, farite — сказана, зроблена

Складаныя формы дзеясловаў

Складаныя формы дзеясловаў складаюцца з службовага дзеяслова esti у адпаведным ладзе і часе плюс дзеепрыметнік. Яны ўжываюцца каб падкрэсьліць зьмену стану: заканчэньне ці пачатак.

Mi estis leganta, kiam li venis — Я чытаў, у той час калі ён прыйшоў.

Mi estis leginta, kiam li venis — Я (ужо) прачытаў, калі ён прыйшоў.

Mi estis legonta, kiam li venis — Я зьбіраўся пачаць чытаць, калі ён прыйшоў.

Mi estas leganta = mi legas — Я чытаю.

Mi estas leginta — Я прачытаў (дакладней: я раней чытаў, а зараз — не).

Mi estas legonta — Я зьбіраюся пачаць чытаць.

Mi estos leganta, kiam li venos — Я буду чытаць, калі ён прыйдзе.

Mi estos leginta, kiam li venos — Я ўжо закончу чытаць, калі ён прыйдзе.

Mi estos legonta, kiam li venos — Я буду зьбірацца чытаць, калі ён прыйдзе.

Такія складаныя формы можна запісваць адным словам: mi estos leginta = mi legintos.

Часам ужываюцца неафіцыйныя суфіксы -unt- і -ut-:

legunta homo — чалавек які б чытаў

leguta libro — кніга, якую б чыталі.