Вікікнігі

Эсперанта/Суфіксы: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др вікіфікацыя
Jarash (размовы | уклад)
368 правак
Катэгорыя, пунктуацыя, дробныя выпраўленні
Радок 1:
'''Суфіксы''' ў эспэранта служаць пашырэньню слоўніка, дазваляючы з адносна невялікай колькасьці слоў стварыць шмат новых.
 
== aĉ ==
Суфікс '''-aĉ-''' паказвае дрэнную якасьць, зьняважлівыя ці пагардлівыя адносіны.
: domo =— дом —; '''domaĉo''' =— халупа;
: ĉevalo =— конь —; '''ĉevalaĉo''' = кляча;
: '''aĉaĵo''' =— брыдота.
 
== ad ==
Суфікс '''-ad-''' паказвае паўторнасьць, працягласьць дзеяньня, а таксама ўтварае назвы дзеяньняў ад назоўных слоў.
: viziti =— наведаць —; '''vizitadi''' =— наведваць (неаднаразова);
: pafo =— стрэл —; '''pafado''' =— страляніна, стральба;
: lerni =— вучыць —; '''lernado''' =— вучоба;
: broso =— шчотка —; '''brosado''' =— дзеяньне ''чысьціць шчоткай'';
: '''ade''' =— працягла, доўга.
 
== aĵ ==
Суфікс '''-aĵ-''' =— ''нешта канкрэтнае'', абазначае рэч ці прадмэт, які мае ўласьцівасьці, якасьці або зроблены з матар'ялу, згаданамузгаданага ў корані слова.
: dolĉa =— салодкі —; '''dolĉaĵo''' =— прысмак, ласунак;
: nova =— новы —; '''novaĵo''' =— навіна;
: fino =— канец —; '''finaĵo''' =— канчатак;
: trinki =— піць —; '''trinkaĵo''' =— напой;
: konstruo =— будова, будаваньне (дзеяньне) —; '''konstruaĵo''' =— пабудова, будынак;
: araneo =— павук —; '''araneaĵo''' =— павуціньне;
: ŝafo =— баран —; '''ŝafaĵo''' =— бараніна;
: '''aĵo''' =— рэч, прадмет.
 
== an ==
Суфікс '''-an-''' абазначае чальца нейкага калектыву, жыхара мясцовасьці, пасьлядоўніка ці прыхільніка.
: ŝipo =— карабель —; '''ŝipano''' =— чалавек, які працуе на караблі:
: familio =— сям'я —; '''familiano''' =— сямейнік;
: Eŭropo =— Эўропа —; '''eŭropano''' =— эўрапеец;
: urbo =— горад —; '''urbano''' =— гаражанін;
: Kristo =— Хрыстос —; '''kristano''' =— хрысьціянін;
: '''ano''' =— чалец.
 
== ar ==
Суфікс '''-ar-''' паказвае сукупнасьць аднародных прадметаў.
: vorto =— слова —; '''vortaro''' =— слоўнік;
: arbo =— дрэва —; '''arbaro''' =— лес;
: tendo =— намёт —; '''tendaro''' =— летнік, намётавы лягер;
: regi =— кіраваць —; '''registaro''' =— урад (сукупнасьць урадоўцаў);
: besto =— жывёла —; '''bestaro''' =— статак, зграя;
: '''aro''' =— мноства, група, сукупнасьць.
 
== ĉj ==
Суфікс '''-ĉj-''' выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных мужчынскіх імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы корня.
:Petro =— Пётар — '''Pecĵo''' =— Пеценька
:patro =— тата — '''paĉjo''' =— татачка
 
== ebl ==
Суфікс '''-ebl-''' абазначае магчымасьць ці прыдатнасьць. (Гл. [[#end|-end-]], [[#ind|-ind-]]).
: manĝi =— есьці —; '''manĝebla''' =— ядомы, прыдатны для ежы;
: legi =— чытаць —; '''legebla''' =— чытэльны;
: kompreni =— разумець —; '''kompreneble''' =— зразумела;
: '''ebla''' =— магчымы;
: '''ebligi''' =— умагчыміць.
 
== ec ==
Суфікс '''-ec-''' паказвае на абстрактны стан, якасьць ці ўласьцівасьць.
: bela =— прыгожы —; '''beleco''' =— прыгажосьць;
: juna =— малады —; '''juneco''' =— маладосьць;
: amiko =— сябра —; '''amikeco''' =— сяброўства;
: unu =— адзін —; '''unueco''' =— адзінства;
: alto =— вышыня (фізычны велічыня) —; '''alteco''' =— высокасьць (якасьць);
: '''eco''' =— уласьцівасьць, якасьць.
 
== eg ==
Суфікс '''-eg-''' абазначае больш вялікую ступень, велічыню, уласьцівасьць. (Гл. [[#et|-et-]]).
: domo =— дом —; '''domego''' =— даміна;
: vento =— вецер —; '''ventego''' =— бура;
: granda =— вялікі —; '''grandega''' =— агромністы;
: rigi =— сьмяяцца —; '''ridegi''' =— рагатаць;
: '''ega''' =— велізарны, гіганцкі.
 
== ej ==
Суфікс '''-ej-''' паказвае на месца з пэўнай уласьцівасьцю ці прызначэньнем. (Гл. [[#ing|-ing-]], [[#uj|-uj-]]).
: lerni =— вучыцца —; '''lernejo''' =— школа;
: herbo =— трава —; '''herbejo''' =— луг;
: ĉevalo =— конь —; '''ĉevalejo''' =— канюшня, стайня;
: libera =— вольны —; '''malliberejo''' =— вязьніца;
: '''ejo''' =— памяшканьне.
 
== em ==
Суфікс '''-em-''' паказвае на схільнасьць ці звычку.
: babili =— балбатаць —; '''babilema''' =— балбатлівы;
: postuli =— патрабаваць —; '''postulema''' =— патрабавальны;
: inventi =— вынаходзіць —; '''inventema''' =— вынаходлівы;
: gasto =— госьць —; '''gastema''' =— гасьцінны;
: la sama sekso =— той жа пол —; '''samseksema''' =— гомасэксуальны;
: '''emo''' =— схільнасьць, прыхільнасьць, цяга.
 
== end ==
Суфікс '''-end-''' абазначае неабходнасьць, абавязковасьць чаго-небудзь, ''тое што павінна быць зроблена''. (Гл. [[#ebl|-ebl-]], [[#ind|-ind-]]).
: pagi =— плаціць —; '''pagenda''' =— такі, які павінны быць аплочаны;
: legi =— чытаць —; '''legenda''' =— такі, які павінны быць прачытаны;
: '''enda''' =— абавязковы.
 
== er ==
Суфікс '''-er-''' абазначае дробную састаўную часьцінку чагосьці.
: sablo =— пясок —; '''sablero''' =— пясчынка;
: polvo =— пыл —; '''polvero''' =— пылінка;
: pluvo =— дождж —; '''pluvero''' =— кропля дажджу;
: mono =— грошы —; '''monero''' =— манэта;
: '''ero''' =— часьцінка.
 
== estr ==
Суфікс '''-estr-''' =— начальнік, кіраўнік. (Гл. [[Эспэранта/Прыстаўкі#ĉef|ĉef-]]).
: ŝipo =— карабель —; '''ŝipestro''' =— капітан;
: urbo =— горад —; '''urbestro''' =— мэр, бурмістар;
: cent =— сто —; '''centestro''' =— сотнік;
: '''estro''' =— начальнік, шэф.
 
== et ==
Суфікс '''-et-''' абазначае памяньшэньне велічыні, ступені, якасьці. (Гл. [[#eg|-eg-]]).
: vojo =— шлях —; '''vojeto''' =— сьцяжынка;
: ridi =— сьмяяцца —; '''rideti''' =— усьміхацца;
: knabino =— дзяўчынка —; '''knabineto''' =— дзяўчо;
: '''etfingro''' =— мезенец.;
: '''eta''' =— дробны, маленькі.
 
== id ==
Суфікс '''-id-''' абазначае дзіця, нашчадка.
: koko =— певень —; '''kokido''' =— кураня;
: kato =— кот —; '''katido''' =— кацяня;
: reĝo =— кароль —; '''reĝido''' =— каралевіч;
: Latino =— лацінская мова —; '''latinida''' lingvo =— раманская мова, якая паходзіць ад лаціны;
: Rahvalodo =— Рагвалод —; '''Rahvalodidoj''' =— Рагвалодавічы;
: '''ido''' =— дзіця, нашчадак.
 
== ig ==
Суфікс '''-ig-''' абазначае ''рабіць якім-небудзь, прымусіць рабіць''. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік дзеяньня. (Гл. [[#iĝ|-iĝ-]]).
: akra =— востры —; '''akrigi''' =— вастрыць;
: bela =— прыгожы —; '''beligi''' =— упрыгожваць;
: ridi =— сьмяяцца —; '''ridigi''' =— сьмяшыць;
: edzo =— муж —; '''edzigi''' =— жаніць;
: unu =— адзін —; '''unuigi''' =— аб'яднаць ;
: sen vesto =— бяз вопраткі —; '''senvestigi''' =— распрануць;
: '''igi''' =— прымусіць;
: '''forigi''' =— прыбраць, выдаліць;
: '''troigi''' =— перабольшваць.
 
== iĝ ==
Суфікс '''-iĝ-''' абазначае ''рабіцца або стаць якімсьці'', пераход у новы стан. Тое, што стаіць перад суфіксам, паказвае вынік зьмены. (Гл. [[#ig|-ig-]]).
: bela =— прыгожы —; '''beliĝi''' =— папрыгажэць;
: pala =— бледны —; '''paliĝi''' =— пабляднець;
: sidi =— сядзець —; '''sidiĝi''' =— сесьці, садзіцца;
: naski =— нараджаць —; '''naskiĝi''' =— нарадзіцца;
: komenci =— пачынаць —; '''komenciĝi''' =— пачынацца;
: en (la) lito =— у ложку —; '''enlitiĝi''' =— пакласьціся спаць;
: '''iĝi''' =— зрабіцца;
: '''aliĝi''' =— далучыцца.
 
== il ==
Суфікс '''-il-''' азначае ''прылада, інструмант, сродак''.
: tranĉi =— рэзаць —; '''tranĉilo''' =— нож;
: flugi =— лётаць —; '''flugilo''' =— крыло;
: plugi =— араць —; '''plugilo''' =— плуг;
: sonori =— зьвінець —; '''sonorilo''' =— званок, звон;
: komputi =— лічыць —; '''komputilo''' =— кампутар;
: kuraci =— лекаваць —; '''kuracilo''' =— лекі;
: '''ilo''' =— прылада, інструмант, сродак.
 
== in ==
Суфікс '''-in-''' абазначае істоту жаночага полу (Гл. [[Эспэранта/Прыстаўкі#vir|vir-]]).
: viro =— мужчына —; '''virino''' =— жанчына;
: koko =— певень —; '''kokino''' =— курыца;
: profesoro = — прафэсар; '''profesorino''' =— настаўніца;
: fraŭlo =— халасьцяк —; '''fraŭlino''' =— незамужняя жанчына;
: '''ina''' =— жаночы.
 
== ind ==
Суфікс '''-ind-''' абазначае ''які варты, заслугоўвае чагосьці''. (Гл. [[#ebl|-ebl-]], [[#end|-end-]]).
: legi =— чытаць —; '''leginda''' =— варты прачытаньня;
: vidi =— бачыць —; '''vidinda''' =— варты, каб на яго паглядзець;
: miri =— зьдзіўляцца —; '''mirinda''' =— дзіўны;
: bedaŭri =— шкадаваць —; '''bedaŭrinde''' =— шкада;
: ridi =— сьмяяцца —; '''ridinda''' =— сьмешны;
: '''inda''' =— варты.
 
== ing ==
Суфікс '''-ing-''' абазначае рэч, у якую нешта (часткова) ўстаўляюць. (Гл. [[#uj|-uj-]], [[#uj|-uj-]]).
: kandelo =— сьвечка —; '''kandelingo''' =— падсьвечнік;
: glavo =— меч —; '''glavingo''' =— похвы;
: fingro =— палец —; '''fingringo''' =— напарстак.
 
== ism ==
Суфікс '''-ism-''' абазначае вучэньне, палітычная дактрына ці сыстэма, рэлігійная догма ці напрамак у навуцы, мастацтве.
: Kristano =— хрысьціянін —; '''Kristanismo''', '''Kristismo''' =— хрысьціянства;
: vegetara =— вегетарыянскі —; '''vegetarismo''' =— вегетарыянства;
: kapitalo =— капітал —; '''kapitalismo''' =— капіталізм;
: rusa lingvo =— руская мова —; '''rusismo''' =— русізм.
 
== ist ==
Суфікс '''-ist-''' абазначае прафэсію ці занятак, альбо прыналежнасьць да якога-небудзь руху ці цячэньня.
: kanti =— сьпяваць —; '''kantisto''' =— сьпявак;
: Esperanto =— эспэранта —; '''esperantisto''' =— эспэрантыст;
: kapitalo =— капітал —; '''kapitalisto''' =— капіталіст;
: komunismo =— камунізм —; '''komunisto''', '''komunismano''' =— камуніст.
 
== nj ==
Суфікс '''-nj-''' выкарыстоўваецца для ўтварэньня памяншальных жаночых імёнаў. Пры гэтым магчымае адкіданьне некалькіх літар на канцы корня.
:patrino =— маці —; '''panjo''' =— маманька;
:Maria =— Марыя —; '''Manjo''' =— Маня.
 
== obl ==
Суфікс '''-obl-''' ужываецца для стварэньня кратных лічэбнікаў.
: dua =— другі —; '''duobla''' =— двайны;
: tri =— тры —; '''trioble''' =— тройчы;
: multe =— шмат —; '''multobligi''' =— памножыць;
: '''oble''' =— памножаны на.
 
== on ==
Суфікс '''-on-''' ужываецца для стварэньня дробавых лічэбнікаў.
: tri =— тры —; '''triono''' =— траціна;
: du =— два —; '''duone''' =— напалову;
: cent =— сто —; '''centono''' =— сотая частка, адсотак;
: '''one''' =— падзелены на.
 
== op ==
Суфікс '''-op-''' ужываецца для стварэньня зборных лічэбнікаў.
: du =— два —; '''duope''' =— удваіх;
: tri =— тры —; '''triopo''' =— тройня;
: '''ope''' =— калектыўна, гуртом.
 
== uj ==
Суфікс '''-uj-''' мае тры значэньні:
* '''ёмістасьць для чагосьці'''
: mono =— грошы —; '''monujo''' =— кашалёк, партманэтка;
: pipro =— перац —; '''piprujo''' =— перачніца;
*'''расьліна па пладах'''
: pomo =— яблык —; '''pomujo''' =— яблыня;
: rozo =— ружа —; '''rozujo''' =— разарыюм, градка руж.
Каб адрозьніваць ад вазы, што зьмяшчае фрукты, ягады ці кветкі, часта ужываюць больш дакладныя словазлучэньні: '''pomarbo''', '''rozbendo'''.
*'''краіна па народу'''
: Franco =— француз —; '''Francujo''' =— францыяФранцыя;
: patro =— бацька —; '''Patrujo''' =— Бацькаўшчына.
Апошнім часам для ўтварэньня назвы краіны ўжываюць слова '''lando''' ці неафіцыйны суфікс '''-i-'''
: Polujo, '''Polio, Pollando''' =— Польшча.
 
== ul ==
Суфікс '''-ul-''' абазначае асобу, якая валодае якасьцю, паказанай у корані.
: bela =— прыгожы —; '''belulo''' =— прыгажун, '''belulino''' =— прыгажуня;
: antaŭ =— перад —; '''antaŭulo''' =— папярэднік;
: timi =— баяцца —; '''timulo''' =— баязьлівец;
: ĉi tie =— тут —; '''ĉi-tieulo''' =— тутэйшы;
: rampi =— поўзаць —; '''rampuloj''' =— паўзуны;
: '''ulo''' =— пэрсона (не абавязкова мужчынскага полу).
 
== um ==
Суфікс '''-um-''' не мае акрэсьленага значэньня, ён прызначаны для стварэньня слоў, якія неяк зьвязаны з тым, што стаіць перад ім. Кожнае слова, утворанае пры дапамозе гэтага суфікса трэба вучыць асобна.
: aero =— паветра —; '''aerumi''' =— праветрываць;
: folio =— ліст —; '''foliumi''' =— гартаць;
: kolo =— шыя —; '''kolumo''' =— каўнер;
: kruco =— крыж —; '''krucumi''' =— укрыжаваць, расьпінаць;
: mastro =— гаспадар —; '''mastrumi''' =— гаспадарнічаць, '''mastrumo''' =— гаспадарка;
: dek =— дзесяць —; '''dekuma''' nombrosistemo =— дзесятковая сыстэма зьлічэньня;
: '''umi''' =— рабіць нешта неакрэсьленае, дзіўнае, непрыстойнае. ''Займацца гэтым''.
 
[[Катэгорыя:ЭспэрантаЭсперанта|Суфіксы]]
Узята з "https://be.wikibooks.org/wiki/Эсперанта/Суфіксы"