Вандроўкі па Польшчы, Расіі, Швэцыі і Даніі: Розніца паміж версіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Brubaker610 (размовы | уклад) др Вікіфікацыя |
Brubaker610 (размовы | уклад) дрНяма тлумачэння праўкі |
||
Радок 12:
Мы ніколі не даведаемся, хто хадзіў на прыём да гарадзенскага доктара Заменгофа, чакаў у прыемным пакоі за фіранкай, пакуль гэты сьмешны чалавек у акулярах марнаваў працоўныя гадзіны на формы дзеясловаў, прыдумляючы мову эсперанта ў кабінэце ля кляштара езуітаў, за рогам крывой вулачкі, што ішла ад Рынку да Гарадніцы.
Мы ніколі ня пачуем, як званы гарадзенскай Фары Вітаўта клічуць людзей з старога места, з падолу, нават з занёманскай далёкай часткі — з
нашай Палестыны — на божую імшу, не сустрэнем майстроў з вуліцы Гарбарскай, не пабачым шыльды на нашай мове «Саматужная майстэрня▼
▲Гарбарскай, не пабачым шыльды на нашай мове «Саматужная майстэрня
▲Міколы М..», бо нічога гэтага не існуе, і нават мапы і малюнкі мала
Мае аднаклясьнікі бухаюць гарэлку Советскій Союз на той частцы наберажнай, якую калісьці называлі Stabula Regiae.
Мы ніколі не пройдзем па алеі экзатычных амэрыканскіх кветак, засаджанай адданым навукоўцам і настаўнікам Жылібэрам (зараз там
гарыць Вечны агонь і клеяць дзевак малыя гопнікі) — амаль увесь батанічны сад вывезьлі ў Вільню пасьля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай.▼
▲гарыць Вечны агонь і клеяць дзевак малыя гопнікі) — амаль увесь
Але я адкрываю старонку старой кнігі — і англічанін зь сьмешным прозьвішчам Кокс распавядае пра сустрэчу з каралём Станіславам
Аўгустам, які з болем пераказаў яму гісторыю расейскіх інтрыг падчас першага падзелу Польска-Літоўскай дзяржавы. Да другога падзелу яшчэ▼
колькі гадоў, і Кокс пасьпее сустрэць усіх, хто імкнуўся зрабіць Гродна разьвітым і культурным горадам: брытанца запрашае на вячэру▼
▲Аўгустам, які з болем пераказаў яму гісторыю расейскіх інтрыг падчас
славуты батанік Жылібэр, а гарадзенскі адміністратар Тызэнгаўз таксама прыме яго пасьля мясовага сойміка ў сябе і запросіць на баль. Кокс▼
акуратна ўсё занатуе і потым не без іроніі перакажа нам: і як пыхлівыя шляхціцы танчылі ў палацах і хваліліся шаблямі, і як прыгонныя рабочыя▼
мануфактураў рабілі стрэльбы, сушылі воўну і рабілі упрыгожаньні зь ядвабу ў пераробленых стайнях-мануфактурах. Прыгонная праца надзвычай▼
▲Гродна разьвітым і культурным горадам: брытанца запрашае на вячэру
малаэфектыўная, адзначыць ён, але мясцовыя паны баяцца даваць рабочым волю, бо баяцца, каб кваліфікаваныя майстры не паўцякалі ад іх.▼
▲славуты батанік Жылібэр, а гарадзенскі адміністратар Тызэнгаўз таксама
▲шляхціцы танчылі ў палацах і хваліліся шаблямі, і як прыгонныя рабочыя
▲ядвабу ў пераробленых стайнях-мануфактурах. Прыгонная праца надзвычай
▲малаэфектыўная, адзначыць ён, але мясцовыя паны баяцца даваць рабочым
Мне ня так горка нават, што яшчэ адну з гэтых каралеўскіх стаень-мануфактур месяц таму зруйнавалі. Мне здаецца, калі я перагарну
яшчэ старонку, Кокс пройдзе за наступны паварот па той вулачцы і я яго вачыма ўбачу рог яшчэ аднаго дома, які ўжо два гады як зьнік у пыле і▼
кроквы якога вывезьлі на ЗІЛе як паламаны шкілет рабочыя СБУ-2. Магчыма, англічанін нават зойдзе ў славутую карчму Галеча, магчыма —▼
▲яшчэ старонку, Кокс пройдзе за наступны паварот па той вулачцы і я яго
ня спыніцца і пашыбуе да палацу губэрнатара, або заглядзіцца на танцы надвячоркам каля якога шынка, дастане нататнік і аўтарытэтна напіша▼
«танцы тут простыя, але ім не бракуе грацыі, і настрой у іх выключна прыемны», а побач з нататкай намалюе шляхціца... і паставіць дакладную дату: 13 жніўня 1792 года. 215 год таму.
▲Магчыма, англічанін нават зойдзе ў славутую карчму Галеча, магчыма —
▲ня спыніцца і пашыбуе да палацу губэрнатара, або заглядзіцца на танцы
Пераклад главы пра візыт Кокса ў Горадню (першы пераклад на беларускую мову, наколькі мне вядома) чытайце ніжэй.▼
▲Пераклад главы пра візыт Кокса ў Горадню (першы пераклад на беларускую
[[Image:1792_William_Cox_cover.jpg|thumb|right|200px]]
Радок 63 ⟶ 41:
== 13 жніўня. ==
Мы рана выехалі з Беластока і пасля перасячэння дастаткова вялікага леса заехалі ў менш лясістую краіну, поўную збожжавымі і пашамі; мястэчкі і вескі былі доўгімі і раскіданымі; усе пабудовы і нават царквы зроблены з дрэва; цэлыя натоўпы жабракоў акружылі наш экіпаж, а габрэі
Горадня — гэта вялікае і раскіданае па мясцовасці места, хаця ў ім жыве не больш за 3 тысячы хрысціян, не лічачы людзей, заангажаваных ў працы на мануфактурах, і тысяча габрэяў. Па ўсім відаць, што горад знаходзіцца ў заняпадзе, бо складаецца з неверагоднай сумесі няшчасных хацінаў, напаўразбураных будынкаў і руінаў палацаў з пышнымі брамамі — усе, што засталося ад былой раскошы. Нешматлікія будынкі ў добрым стане робяць кантраст яшчэ больш заўважным. Стары палац, у якім каралі пражывалі падчас знаходжання ў горадзе, стаіць на пясчаным узвышшы, якое рэзка ўздымаецца на беразе ракі: на тым месцы ўсе яшчэ існуюць рэшткі старадаўніх муроў. Насупраць гэтага ўзвышша стаіць новы палац, пабудаваны Аўгустам III, але ніколі не населеным. У ім знаходзяцца залі, дзе праводзяцца дзяржаўныя соймы — дакладней, будуць правадзіцца, калі яны яшчэ калі-небудзь адбудуцца ў Горадні. Згодна са спецыяльнай дамовай, Люблін, Пажуў (Parzow) ці Горадня, ці любы іншы вялікі горад, мусіў стаць месцам правядзеньня соймаў польскіх і літоўскіх прадстаўнікоў; але ў артыкулах Уніі было пазначана, што Варшава павінна стаць тым мейсцам, дзе збіраюцца прадстаўнікі двух народаў на сойм. У 1673 годзе было дазволена, каб кожны трэці сойм праводзіўся ў Горадні, і згодна з гэтым законам, першы нацыянальны сход был праведзены тут у 1678 годзе Янам Сабескім. Але калі прыйшла чарга ізноў праводзіць сойм у Горадні, манарх прызначыў яго у Варшаве: жыхары літоўскага княства жорстка выступалі супраць такога парушэння іх правоў, і іх прадстаўнікі, замест таго, каб збірацца ў Варшаве, дзе знаходзіўся кароль і сенат і папскі нунцый, прыехалі на сустрэчу ў Горадні і заснавалі свой уласны сойм. З мэтай прадухіліць грамадзянскую вайну, якую магло справакаваць такое падзяленне, пачаліся перамовы і хутка было пастаноўлена, што сойм 1673 года збярэцца ў Варшаве, але будзе названы Гарадзенскім соймам, і што маршалак сойма будзе літоўскім нунцыям. З тых часоў соймы час ад часу збіраліся ў Горадні да пачатку кіравання цяперашняга караля, калі соймы сталі зьбірацца выключна ў Варшаве. Гэтая іннавацыя была моўчкі падтрымана жыхарамі Літвы, часткова з-за таго, што горад знаходзіўся далека ад каралеўскага мейсца жыхарства, часткова — з улікам праблемаў, што патрэслі краіну. Горадня зараз — памежны горад па выніках расійскага падзелу Польшы. У кастрычніку 1784 года сойм ізноў сабраўся ў Горадні.
Радок 73 ⟶ 51:
Палас (Pallas) паведамляе нам, што гэты від дзікага вала, які быў раней вельмі распаўсюджаны ў Эўропе, цяпер нідзе не захаваўся на кантыненце, акрамя лясоў Літвы, некаторых частак Карпацкіх гор, і магчыма Каўказу. Ён таксама пагаджаецца з Бусонам (Busson) у тым, што бізон або дзікі вол Амэрыкі — гэта толькі падвід тых жа жывёл, які змяніўся з-за клімату.
Містэр Жылібэр паведаміў мне пра вялікую колькасць жоўтага бурштыну, які часта знаходзяць у літоўскіх лясах і што магчыма прадуцэнтам яго
Наступнай раніцай мы наведалі мануфактуры, заснаваныя каралем ў 1776 годзе. Яны працавалі ў драўляных навесах, пабудаваных Аўгустам III для стайняў, якія былі пераробленыя ў часовыя працоўныя памяшканні і жылыя дамы для рабочых. Чакался, што хутка цэлая ўстанова будзе перанесена ў Ласосна, веску побач з Горадней, дзе амаль скончаная будоўля выгодных пабудоваў, усталяваныя на грошы караля. Асноўная вытворчасць — палатно, тканіна кшталту «камлот», бавоўна, карункі, шаўковыя панчохі, капялюшы, карункі, агнявая зброя, карты, іголкі, воск, экіпажы і г.д. Навакольныя сёлы пастаўляюць вялікую колькасць поўсці, лену, пенькі, бабровага футра і воску для таго, каб забяспечыць прадпрыемствы, якія выкарыстоўваюць гэтыя спажыўчыя прадметы; але шаўковая ніць, фарбы, жалеза, золата і срэбра для габеленаў, і тонкая ніць з Брусэля для карункаў, імпартуюцца. Гэтыя прадпрыемствы наймаюць да 3000 чалавек, уключаючы тых, што жывуць у суседніх весках — яны ткуць палатно. Семдзесят іншаземцаў кіруюць рознымі накірункамі вытворчасці; астатнія — мясцовыя ўраджэнцы, якія належаць да ўладанняў караля. Вучні — дзеці польскіх сялян, якія добра апранутыя і харчуюцца там, да таго ж атрымліваюць маленкае грашовае забеспячэнне. Начальнікі скардзяцца, што нягледзячы на тое, што вучні лепш харчуюцца і жывуць чым іншыя сяляне, яны ня здольныя нейкім чынам інтэнсіфікаваць вучэбны працэс і падвысіць прадукцыйнасць працы нічым акрамя сілы. І не варта гэтаму дзівіцца, бо яны ўсе яшчэ знаходзяцца ў стане прыгона, залежнасці, і баяцца, што могуць быць пазбаўленыя ўласнага заробка; бо часта здараецца, што тыя невялікія грошы, атрыманыя з іх працы, забіраюць у іх каб заплаціць за арэнду, бо гэтыя грошы вінныя іх бацькі. Адзін з гэтых вучняў, больш праніклівы чым астатнія, паведаміў начальніку, які спрабаваў стымуляваць яе энтузіязм: «Якую выгоду я атрымаю, калі зраблю ўсе, як вы жадаеце? Нават калі я стану майстрам ў гэтай прафэсіі, то застануся рабом, і праца будзе маёй, але прыбытак — панскім». Большасць з іх знаходзіцца ў стане сталай меланхоліі, і яны відавочна працуюць пад прымусам, а не добраахвотна. Як сродак да пазбаўлення ад гэтага зла была прапанова, каб пасля акрэсленага перыяду даваць свабоду тым, хто асабліва вылучаецца і заслугоўвае гэтага значнымі высілкамі. Але гэта гуманная прапанова была адхілена, таму што палічылі, што свабодныя людзі больш не будуць працаваць і мануфактуры пазбавяцца сваіх лепшых рук. Хаця такая нязручнасць магла мець мейсца, але ж падтрымка такога рэгулявання, магла б стварыць значна большую колькасць здольных рамесьнікаў, чым колькасьць тых, хто насамрэч атрымае свабоду. Гэтыя прадпрыемствы знаходзяцца яшчэ ў стадыі фармаваньня, але яны даюць дадатковыя прычыны паважаць іх каралеўскага заснавальніка, асабліва дзеля таго, што ён надзяляе ім ўвагу нягледзячы на грамадзкія турбуленцыя, якія трэслі яго трон апошні час.
У першы вечар нашага знаходжання ў Горадні польскі шляхціц, якому мы былі прадстаўлены містэрам Жылібэрам, запрасіў нас на вячэру з вялікай адкрытасцю і сардэчнасцю. Пасля гадзіны размовы ен прадаставіў нас сваей жонцы і сыйшоў; пры гэтым ен не
Мы абедалі на наступны дзень з віцэ-канцлерам Літвы графам Тызенгаўзам; гэта была імпрэза, прымеркаваная да будучага сойміку, які меў адбыцца ў Горадні з мэтай выбраць прадстаўнікоў на будучы вялікі сойм. За сталом было восемдзесят дваран, усе, за рэдкім выключэннем, у нацыянальных строях, голавы былі паголеныя згодна польскай модзе. Перад абедам яны віталіся з віцэ-канцлерам з вялікай павагай, некаторыя цалавалі ніз яго вопраткі, іншыя нахіляліся і цалавалі яго ногі. Увечары быў баль. Кампанія забаўляла сабе польскімі і англійскімі танцамі. Польскія танцы простыя, але ім не бракуе грацыі, і настрой у іх выключна прыемны: кампанія стаіць у парах, першы кавалер вядзе сваю партнэрку ўздоўж пакоя вельмі падобным да менуэта спосабам. Пасля ен адпускае руку жанчыны, робіць маленькае кола і зноў паўтарае тыя ж самыя рухі да сканчэння. Другая пара пачынае, як толькі першая зробіць пару крокаў, і хутка ідзе за ей такім чынам, каб усе пары нібыта плылі адна за адной адначасова. Палякі вельмі любяць гэты танец, хаця ў ім амаль няма разнастайнасці — яны працягваюць рабіць гэта напрацягу паўгадзіны і часта ўзнаўлялі яго падчас вечара. Інтэрвалы былі запоўнены англійскімі народнымі танцамі, якія яны выконвалі так жа майстарскі і з такім жа захапленнем. Элегантная вячэра, на якую былі запрошаны толькі выбраныя асобы, стала прыемным завяршэннем дня. Граф ветліва пераконваў нас, каб мы правялі яшчэ час у Горадні і запрасіў нас ў свой дом, але паколькі мы імкнуліся як мага хутчэй трапіць у Пітэрбург да пачатку зімы, мы адмовіліся ад яго запрашэння, якое ў любым іншым выпадку прынялі б з задавальненнем. Некаторыя прадстаўнікі гарадзенскай кампаніі аднак жа спрабавалі затрымаць нас, прымусіўшы працаўніка, які рэмантаваў наш экіпаж, працаваць як мага павольней. І хаця мы заўважылі гэтыя захады, мы тым ня менш зрабілі выгляд, што нічога не было. Але каб не прычыняць нікому нязручнасцяў, мы вырашылі
== 15—18 жніўня ==
Працяг вандроўкі па Літоўскім Княстве
— Колькасць габрэяў.
— Кепская якасць дарог і недаступнасць месцаў для начлегу.
— Завяршэнне сойму ў Менску.
— Скрайняя беднасць мясцовых жыхароў.
— Параўнаўчы погляд на польскіх і швайцарскіх сялянаў.
— Заўвагі на тэму каўтуна (Plica Polonica).
У час нашага падарожжа па Літоўскім княстве нас ўразілі вялікія натоўпы габрэяў, якія, хаця і з'яўляюцца ў вялікай колькасці ў кожнай частцы Польшчы, але, тут, здаецца, маюць свае галоўныя пасяленні тут, у гэтай частцы дзяржавы. Калі вы шукаеце перакладчыка, вам прыводзяць габрэя; калі вы прыходзіце ў карчму, то гаспадар — габрэй; калі вы хочаце знайсці паштовых коняў, то габрэй іх знойдзе, і габрэй будзе імі кіраваць; калі вы купляеце нешта, то габрэй зноў вам дапаможа: гэта, напэўна, адзіная краіна ў Эўропе, дзе габрэі працуюць на зямлі, і мы часта бачылі іх занятымі сеяннем, жатвой, кастбой, і іншымі відамі работы.
Радок 91 ⟶ 74:
15 жніўня. Пасля 12 гадзінаў бесперапыннай вандроўкі мы прыбылі позна ўвечары ў Беліцу, што знаходзіцца ў 90 мілях ад Горадні, спадзяючыся ўжо з раніцы 17-га быць у Менску, дзе быў прызначаны соймік па выбары нунцыя. Мы спыніліся на кароткі час у Наваградку, які ўвесь пабудаваны з дрэва, за выключэннем двох ці трох напаўразбураных цэгляных будынкаў, жаночага манастыра іезуітаў і некалькіх развальваючыхся муроў навокал невялікага ўзвышша, каранаванага рэшткамі старой цытадэлі. Каля Навагродца мы бачылі шмат узвышшаў, якія сяляне клічуць шведскімі магіламі. У гэтай частцы краіна была менш пясчанай, з багатай глебай, і больш разнастайнымі ўзвышшамі і далінамі: неабсяжныя прасторы лясоў часцей перарываліся вёскамі і палямі, на якіх пасвіліся шматлікія статкі рагатай жывелы. Па прыбыцці ў маленькую веску Мір мы пачулі, што наш намер прыехаць у Менск да раніцы быў практычна нерэальны, нават калі б мы працягвалі ехаць усю ноч. Адлегласць да Менску была дзесьці паміж 60 і 70 мілямі, ноч надзвычай цемнай, дарога дрэннай; да таго ж нам паведамілі, што наперадзе нас чакаюць некалькі мастоў, якія цяжка праехаць нават удзень без адмысловых перасцярогаў. Наша прага наведаць выбары нунцыя усе ж такі саступіла гэтым папярэджанням, асабістая бяспека была важнейшай за амбіцыі. Але Мір не занадта стымуляваў жаданне застацца ў ім, бо галеча жыхароў адмаўляла саму магчымасць нават самых звычайных выгодаў і харчавання; адзіным пазітыўным дадаткам было тое, што прынамсі тут не існавала небяспекі, звязанай з падарожжам, і найбольшым камфортам для нас было тое, што мы перадыхнулі ад дарожнай стомы.
Увечары 17 мы прыехалі ў Менск. У параўнаньні з надзвычай благімі ўмовамі нашага начлегу ў Міры, Менск падаўся нам узорам высогака густу й раскошы. Там мы жылі ў камфорце, які дагэтуль быў нам невядомы; акуратны, вымыты пакой з цаглянай падлогай, адсутнасьць скочак і мух, вялікая колькасьць чыстай саломы, добрага хлеба і свежага мяса. Начны сон аднавіў нашыя сілы, і мы накіраваліся ў сталовую залю Езуіцкага кляштару, дзе на папярэдні дзень былі абраныя нунцыі. Спачатку мы не маглі патрапіць ваўнутр, пакуль не з'явіўся чалавек, які выглядаў важнай асобай, які запытаўся па-нямецку, з якой краіны мы былі, і з якой мэтай з'явіліся. Мы адказалі, што мы — тры джэнтэльмены з Англіі, якія меліжаданне хацелі наглядаць кожную з'яву, вартую ўвагі, у гэтым месцы. Спадар выказаў здзіўленьне наконт прастаты нашага адзеньня, асабліва наконт адсутнасці шабляў. «У Польшчы
Мы падзякавалі за параду і прайшлі ўслед за ім у сталовую залю. У залі мы знайшлі большасць дэлегатаў сойму, якія ўжо не былі занятыя справамі дзяржаўнай важнасьці. Іншымі словамі, яны проста пілі, што з'яўляецца такой жа важнай часткай выбарчага працэсу ў Польшчы, як і ў Брытаніі. Адзін спадар, да якога ўсе ставіліся з павагай, быў заняты тым, што паднасіў келіхі выбарцам, якія стаялі ў розных кутах залі. Выбарцы краналі хлеб, кланяліся й пілі за здароў'е нунцыяў і адзін аднаго з адзнакай вялікай сур'ёзнасці на тварах. Некаторыя з польскіх джэнтэльменаў размаўлялі са мной на латыні — яны растлумачылі мне, што кожная з ваяводзтва падзяляецца на пэўную колькасьць раёнаў, і што кожны раён абірае двох нунцыяў.
Я спытаў, ці былі альтэрнатыва на выбарах і яны паведамілі мне, што 3 кандыдаты ўдзельнічалі. Калі я спытаў, ці належаўвыбраны нунцый да партыі караля, яны адказалі мне, што «У дадзеным выпадку мы следавалі рэкамендацыі караля
Мінск — гэта вялікае места: дзве царквы, і кляштар, які належыць езуітам, пабудаваныя з цэглы, а астатнія будынкі, хаця і драўляныя, але маюць прыстойнейшы выгляд, чым большасць будынкаў у краіне.
Радок 101 ⟶ 84:
18 жніўня. Мы былі значна стомлены нашай вандроўкай ад Менска да Смалявіч, якія хаця і знаходзяцца ў 30 мілях, але з-за дрэнных дарог і нечаканых затрымак з'явіліся перад намі толькі праз 12 гадзінаў. Надвор'е было халоднае, дарогі — горшыя, чым звычайна, дзьмуў марозны вецер, і вечар быў незвычайна цемны. Мы ўжо не спадзяваліся дасягнуць месца прызначэння, калі гук адчыняючыхся брамаў і грукат калесаў нашага экіпажу па драўлянай падлозе не абвясцілі прыбыцце. Скураныя запавесы экіпажа былі плотна зачынены супраць ветру і дажджу, таму мы не маглі ведаць, у якое месца мы трапілі. Пасля высадкі мы апынуліся ў сярэдзіне вялікай адрыны, у дальнім канцы якой у вагні без коміна ляжалі дзве вялікія хвоі з усімі галінамі. Агмень быў акружаны некалькімі постацямі, у чорных робах, з даўгімі барадамі, якія перамешвалі нешта ў вялікім казане, падвешаным над агнём. Вера ў вядзьмарства, ці трохі забабонаў, калі б мы іх мелі, маглі б прадставіць усю гэтую кампанію як групу вядзьмакоў, удзельнічаючых у нейкім таямнічым рытуале, але пасля нядоўгага разгляду мы заўважылі, што гэта нашыя старыя сябры — габрэі, якія гатавалі вячэру.
Наступным ранкам мы рушылі далей, па нашаму звычаю, з раніцы, не маючы ані наймалейшага жадання застацца ў гэтых хацінах, у якіх бруд і галеча ідуць побач, поўных паразітамі. Каля Барысава мы пераехалі Бярэзіну, якая памылкова была ўсталявана некаторымі географамі як сучасная мяжа паміж Расіяй і Польшчай, і з іншага баку горада натыкнуліся на лагер 2000 расійскіх салдат, якія ішлі да Варшавы. У Барысаве габрэі забяспечылі нас дзесяццю конямі і размясцілі іх у два рады, шэсць за намі і чатыры спераду. Насамрэч, патрабуецца вялікая вынаходлівасць, каб правільна размеркаваць коней, таму вазніцы доўга размяркоўвалі іх, перасоўваючы коней згодна з іх якасцямі і станам здароўя. Нарэшце атрымалася камбінацыя, якая іх задаволіла, але ў выніку шырыня экіпажа з конямі атрымалася досыць вялікай. Добра ведаючы, што коні, звязаныя такім чынам, патрабуюць больш месца, чым могуць прадаставіць польскія дарогі, мы спрабавалі пераканаць возніцаў размясціць іх парамі, але тыя ўперліся і не жадалі слухаць нашых аргументаў. У выніку мы здолелі перасунуць толькі двух коняў, астатнія восем засталіся ў першапачатковым парадку. У гэты спосаб мы і працягнулі падарожжа, стала сутыкаючыся з перашкодамі на шляху праз дзікую мясцовасць, якая настолькі зарасла лесам, што наша карэта ледзь праходзіла ў шырыню дарогі. У некаторых мейсцах мы былі вымушаны выпрагчы двух, а то і чатырох коней, часта прыходзілася вылазіць і дапамагаць прыбіраць з дарогі ўпалыя дрэвы, а потым ізноў шукаць дарогу праз амаль непраходны лес. У некаторых частках леса мы назіралі памосты, якія былі прыбіты да дрэваў у 12 футах ад зямлі. На вялікіх ловах да гэтых памостаў дадаюцца лесвіцы дзеля таго, каб паляўнічыя, напаткаўшы мядзведзя, маглі хутка забрацца на іх; мядзведзь хаця і добры альпініст, але ня можа падняцца з нахіленых па бакох дадатковых дошак.
Мы былі шчаслівы нарэшце дасягнуць Найцы і хаця спыніліся ў самай няшчаснай хаце з усіх, што бачылі за ўвесь час, былі вельмі задаволены. Адзінай рэччу з мэблі быў маленькі стол, а адзіным посудам — паламаны гліняны збан, у якім была прыгатаваная наша ежа. Ен жа выкарыстоўваўся як талерка. Мы з'елі нашу бедную ежу пад святлом лучыны, якая была воткнута ў шчыліну ў сцяне і навісала над сталом. Гэтая лучына гарэла, калі гэта можна так назваць, толькі дзякуючы скіпідару, якім была прапітана. Яна служыла нам замест свечкі, пра якую, відаць, не чуў ніхто з гэтай вескі. Незвычайна, што нядбайны метад выкарыстання гэтых лучын не надта часта прыводзіць да жахлівых наступстваў, хаця жыхары выкарыстоўваюць іх з мінімальнай асцярожнасцю, якую мы назіралі, пры гэтым іскры часта падалі на салому, з якой былі прыгатаваны нашы ложкі. Пры ўсім гэтым мы былі не ў стане абудзіць у іх хоць якую ступень асцярожнасці. Праз некаторы час, аднак жа, мы ўжо амаль без эмоцый тушылі іскры, кожная з якіх магла прывесці да вялікага пажару, разумеючы абыякавасць жыхароў. Справа дайшла да таго, што я пачаў вадзіць лучынай над кучай саломы, каб знайсці нейкую дробязь, згубленую ў ей. Гэтая нядбайнасць, якую я легка набыў у гэтым выпадку, пераканала мяне ў тым (калі я магу параўноўваць вялікія рэчы з малымі), што я здолеў бы жыць нават у падножжы гары Везувій не баючыся вывяржэння.
Немагчыма ўявіць, наколькі малыя патрэбы для жыцьця ў літоўскіх сялянаў! Іх калёсы робяцца без ужываньня жалеза. Вупраж і павады звычайна зплятаюцца з кары дрэваў або з пераплеценых галінаў. Яны ня маюць іншых прыладаў акрамя сякеры, каб будаваць свае хаты, сваю мэблю і калёсы, іх вопратка — грубыя палатняная кашуля і нагавіцы, доўгае грубае паліто з воўны (drugget), або накідка з аўчынай шкуры, круглы чорны капялюш з падкладкай з воўны, і чаравікі зробленыя з кары дрэваў. Іх хаты будуюцца з ствалоў дрэваў, пакладзеных адно на другое, і выглядаюць як кучы дрэва з драўлянымі стрэхамі. Наколькі гэта непадобна на швайцарскія катэджы, якія будуюцца з тых жа матар'ялаў! Але іх хаты ня больш адрозьніваюцца, чым іх манэры. Вялікая розьніца паміж швайцарскімі і польскімі сялянамі, у іх паводзінах і настроі, моцна адлюстроўвае кантраст паміж іх урадамі. Швайцарцы адкрытыя, маюць прамыя, грубаватыя манэры, але гатовыя служыць і дапамагаць вам; яны схіляюць зьлёгку галовы, або трохі сьцягваюць набок капялюш, калі ты калі ты праязджаеш побач, але чакаюць, што ім таксама адкажуць з адпаведнай ветлівасьцю, яны гатовыя раззлавацца з-за любой грубасьці, і іх не абразіш без адказнасьці за гэта. Зусім наадварот з польскімі сялянамі: яны надзвычай прыніжаныя ў тым, як яны выкавзваюць прыкметы павагі: яны схіляліся да зямлі, здымалі свае капелюша або шапкі, трымаючы іх у руках да той, пары пакуль мы не схаваемся зь віду, спынялі свае калёсы пры першых поглядзе на нашу павозку. Іншымі словамі, іх усе паводзіны былі яўнымі сімптомамі найвышэйшай ступнеі прыслужлівасьці. І хаця свабоду праслаўляюць у Польшчы гэтак жа часта як і ў Швайцарыі, але наколькі па-рознаму адчуваецца яна ў гэтых дзьвюх краінах! У адной яна роўна распаўсюджаная, і дае спакой і шчасьце па ўсім грамадзтве; у другім выпадку, яна засяроджаная на жменьцы людзей, і ў рэчаіснасьці зьяўляецца найгоршым гатункам дэспатызму.
|