Вандроўкі па Польшчы, Расіі, Швэцыі і Даніі: Розніца паміж версіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 85:
[[Катэгорыя:Гісторыя]]
 
== 15-18 жніўня - у апрацоўцы - пакуль не гатовы пераклад! ==
 
Працяг вандроўкі па Літоўскім Княстве
Колькасць габрэяў.—Кепская-Кепская якасць дарог і недаступнасць месцаў для начлегу .- Завяршэнне сойму ў Менску.—Скрайняя-Скрайняя беднасць мясцовых жыхароў.—Параўнаўчы-Параўнаўчы погляд на польскіх і швайцарскіх сялянаў—сялянаў- Заўвагі на тэму каўтуна (Plica Polonica).
У час нашага падарожжа па Літоўскім княстве нас ўразілі вялікія натоўпы габрэяў, якія, хаця і з’яўляюццаз'яўляюцца ў вялікай колькасці ў кожнай частцы Польшчы, але, тут, здаецца, маюць свае галоўныя пасяленні тут, у гэтай частцы дзяржавы. Калі вы шукаеце перакладчыка, вам прыводзяць габрэя; калі вы прыходзіце ў карчму, то гаспадар - габрэй; калі вы хочаце знайсці паштовых коняў, то габрэй іх знойдзе, і габрэй будзе імі кіраваць; калі вы купляеце нешта, то габрэй зноў вам дапаможа: гэта, напэўна, адзіная краіна ў Эўропе, дзе габрэі працуюць на зямлі, і мы часта бачылі іх занятымі сеяннем, жатвой, кастбой, і іншымі відамі работы.
Дарогі ў Літве цалкам закінутыя, ненашмат лепшыя за проста сцежкі, якія кружляюць праз гушчары без найменшай прыкметы штучнага накірунку: яны часцяком становяцца такімі вузкімі, што з цяжкасюць прапускаюць калёсы; іх пастаянна перакрываюць ствалы і пні дрэваў, і на дарозе бывае шмат пяску, ад чаго восем маленькіх коняў ледзве цягнулі нас наперад. Нам дапамагалі памочнікі кучара, якімі часта былі хлопчыкі дзесяці або дванаццаці гадоў, загартаваныя і суворыя, якія ехалі прамежкі 20 або нават 30 ангельскіх міляў без сядла, і апранутыя ўсяго ў кашулю і парткі. Масты цераз рачулкі і ручаі былі настолькі кволымі і такімі старымі, што яны, здавалія гатовымі распасціся пад вагой павозкі, і мы сябе віншавалі з тым, што здолелі іх пераехаць без здарэнняў. Некаторыя вандраўнікі заўважалі, што лясы, праз якія ляжаў наш шлях, [часта] запальваюцца ад маланак або іншых натуральных прычынаў, і гараць доўгі час. Мы спачатку лічылі гэта прадстаўленьне добраабгрунтаваным, бо бачылі ў шматлікія выпаленыя месцы. Як мы высветлілі, запытаўшы, сяляне мусяць здаваць панам пэўную колькасць скіпідару штогод, і для гэтага спальваюць стаячыя ствалы хвояў, і збіраюць жывіцу, калі яна цячэ па галінах. Мы бачылі няшмат дрэваў без адзнакаў агню на іх: некаторыя былі чалкам пачарнеўшымі, і амаль да залы спаленыя, некаторыя напалову, іншыя значна апаленыя, але яна ўсё ж працягвалі расці.
 
Радок 96 ⟶ 97:
15 жніўня. Пасля 12 гадзінаў бесперапыннай вандроўкі мы прыбылі позна ўвечары ў Беліцу, што знаходзіцца ў 90 мілях ад Горадні, спадзяючыся ўжо з раніцы 17-га быць у Менску, дзе быў прызначаны соймік па выбары нунцыя. Мы спыніліся на кароткі час у Навагродцы, які ўвесь пабудаваны з дрэва, за выключэннем двох ці трох напаўразбураных цэгляных будынкаў, жаночага манастыра іезуітаў і некалькіх развальваючыхся муроў навокал невялікага ўзвышша, каранаванага рэшткамі старой цытадэлі. Каля Навагродца мы бачылі шмат узвышшаў, якія сяляне клічуць шведскімі магіламі. У гэтай частцы краіна была менш пясчанай, з багатай глебай, і больш разнастайнымі ўзвышшамі і далінамі: неабсяжныя прасторы лясоў часцей перарываліся вёскамі і палямі, на якіх пасвіліся шматлікія статкі рагатай жывелы. Па прыбыцці ў маленькую веску Мір мы пачулі, што наш намер прыехаць у Менск да раніцы быў практычна нерэальны, нават калі б мы працягвалі ехаць усю ноч. Адлегласць да Менску была дзесьці паміж 60 і 70 мілямі, ноч надзвычай цемнай, дарога дрэннай; да таго ж нам паведамілі, што наперадзе нас чакаюць некалькі мастоў, якія цяжка праехаць нават удзень без адмысловых перасцярогаў. Наша прага наведаць выбары нунцыя усе ж такі саступіла гэтым папярэджанням, асабістая бяспека была важнейшай за амбіцыі. Але Мір не занадта стымуляваў жаданне застацца ў ім, бо галеча жыхароў адмаўляла саму магчымасць нават самых звычайных выгодаў і харчавання; адзіным пазітыўным дадаткам было тое, што прынамсі тут не існавала небяспекі, звязанай з падарожжам, і найбольшым камфортам для нас было тое, што мы перадыхнулі ад дарожнай стомы.
 
Увечары 17 мы прыехалі ў Менск. У параўнаньні з надзвычай благімі ўмовамі нашага начлегу ў Міры, Менск падаўся нам узорам высогака густу й раскошы. Там мы жылі ў камфорце, які дагэтуль быў нам невядомы; акуратны, вымыты пакой з цаглянай падлогай, адсутнасьць скочак і мух, вялікая колькасьць чыстай саломы, добрага хлеба і свежага мяса. Начны сон аднавіў нашыя сілы, і мы накіраваліся ў сталовую залю Езуіцкага кляштару, дзе на папярэдні дзень былі абраныя нунцыі. Спачатку мы не маглі патрапіць ваўнутр, пакуль не з'явіўся чалавек, які выглядаў важнай асобай, які запытаўся па-нямецку, з якой краіны мы былі, і з якой мэтай з'явіліся. Мы адказалі, што мы - тры джэнтэльмены з Англіі, якія меліжаданне хацелі наглядаць кожную з'яву, вартую ўвагі, у гэтым месцы. Спадар выказаў здзіўленьне наконт прастаты нашага адзеньня, асабліва наконт адсутнасці шабляў. "У Польшчы," - ён сказаў, - "кожны джэнтэльмен носіць сваю шаблю як знак свайго рангу і ніколі не з'яўляецца на людзях без яе. Я прапаную вам пратрымлівацца гэтай традыцыі, пакуль вы вандруеце па гэтай краіне, калі вы хочаце, каб да вас ставіліся як да джэнтэльменаў".
The badness of our accommodations at Mir led us to consider Minsk (where we arrived on the evening of the 17th) as the feat of taste and luxury. We there experienced comforts to which we had lately been strangers; a neat white-washed room with a brick floor, no fleas or flies, plenty of clean straw, good bread, and fresh meat. After a refreshing night's rest, we sallied forth the next morning to the refectory of the Jesuits monastery, where the nuntiof had been chosen on the preceding day. We had some difficulty in gaining admittance; until a person, who appeared to be a man of consequence, inquired, in the German language, our country and business. Answering that we were three English gentlemen, desirous of seeing every thing worthy of observation, he expressed much surprise at the plainness of our dress, particularly at our want of swords. " In Poland," he said, " every gentleman wears his sabre as a badge of his rank, never appearing in public without it; and I advise you to observe this custom as long as you continue in this
Мы падзякавалі за параду і прайшлі ўслед за ім у сталовую залю. У залі мы знайшлі большасць дэлегатаў сойму, якія ўжо не былі занятыя справамі дзяржаўнай важнасьці. Іншымі словамі, яны проста пілі, што з'яўляецца такой жа важнай часткай выбарчага працэсу ў Польшчы, як і ў Брытаніі. Адзін спадар, да якога ўсе ставіліся з павагай, быў заняты тым, што паднасіў келіхі выбарцам, якія стаялі ў розных кутах залі. Выбарцы краналі хлеб, кланяліся й пілі за здароў'е нунцыяў і адзін аднаго з адзнакай вялікай сур'ёзнасці на тварах. Некаторыя з польскіх джэнтэльменаў размаўлялі са мной на латыні - яны растлумачылі мне, што кожная з ваяводзтва падзяляецца на пэўную колькасьць раёнаў, і што кожны раён абірае двох нунцыяў.
country, is you wish to be considered as gentlemen.''
Thanking him for his advice, we accompanied him into the refectory, where we found the majority of the dietine still assembled, though not upon national business; in plain English, they were engaged in drinking, a no less essential appendage of a Polish than a British election. One person, whom they seemed to treat with deference, was compliantly employed in delivering drams to the electors, who were standing in different parts of the room: many ceremonies passed at every circulation of the glass; they touched their breads, stooped towards the ground, and drank the nuntios' and each other's health with great solemnity. Several of the Polish gentlemen conversed with me in Latin: they informed me, that every palatinate is divided into a certain number of districts, and that each district: chooses two nuntios.
 
Я спытаў, ці былыбылі альтэрнатыва на выбарах і яны паведамілі мне, што 3 кандыдаты ўдзельнічалі. Калі я спытаў, ці належаўвыбраны нунцый да партыі караля, яны адказалі мне, што “У дадзеным выпадку мы следавалі рэкамендацыі караля." “Ваша"Ваша рашэнне, - адказаў я - вельмі разумнае: ці ён не з’яўляеццаз'яўляецца добрым кіраўніком?" "Добрым кіраўніком!" - сказалі палякі. "Так, ён - найбольш бліскучы кароль, які калі-небудзь займаў трон."
 
Мінск - гэта вялікае места: дзве царквы, і кляштар, які належыць езуітам, пабудаваныя з цэглы, а астатнія будынкі, хаця і драўляныя, але маюць прыстойнейшы выгляд, чым большасць будынкаў у краіне.
Па вяртанні ў карчму, мы атрымалі запрашэнне на абед ад аднаго польскага графа: але паклькі надвор’енадвор'е было падыходзячым, і наш экіпаж быў каля брамы, і ўсе рэчы былі падрыхтаваныя да імгненнага ад’ездуад'езду, мы вырашылі адмовіцца ад магчымасці увесялення дзеля магчымасці паскорыць нашу вандроўку.
 
 
18 жніўня. Мы былі значна стомлены нашай вандроўкай ад Менска да Смалявіч, якія хаця і знаходзяцца ў 30 мілях, але з-за дрэнных дарог і нечаканых затрымак з’явілісяз'явіліся перад намі толькі праз 12 гадзінаў. Надвор’еНадвор'е было халоднае, дарогі - горшыя, чым звычайна, дзьмуў марозны вецер, і вечар быў незвычайна цемны. Мы ўжо не спадзяваліся дасягнуць месца прызначэння, калі гук адчыняючыхся брамаў і грукат калесаў нашага экіпажу па драўлянай падлозе не абвясцілі прыбыцце. Скураныя запавесы экіпажа былі плотна зачынены супраць ветру і дажджу, таму мы не маглі ведаць, у якое месца мы трапілі. Пасля высадкі мы апынуліся ў сярэдзіне вялікай адрыны, у дальнім канцы якой у вагні без коміна ляжалі дзве вялікія хвоі з усімі галінамі. Агмень быў акружаны некалькімі постацямі, у чорных робах, з даўгімі барадамі, якія перамешвалі нешта ў вялікім казане, падвешаным над агнём. Вера ў вядзьмарства, ці трохі забабонаў, калі б мы іх мелі, маглі б прадставіць усю гэтую кампанію як групу вядзьмакоў, удзельнічаючых у нейкім таямнічым рытуале, але пасля нядоўгага разгляду мы заўважылі, што гэта нашыя старыя сябры - габрэі, якія гатавалі вячэру.
Наступным ранкам мы рушылі далей, па нашаму звычаю, з раніцы, не маючы ані наймалейшага жадання застацца ў гэтых хацінах, у якіх бруд і галеча ідуць побач, поўных паразітамі. Каля Барысава мы пераехалі Бярэзіну, якая памылкова была ўсталявана некаторымі географамі як сучасная мяжа паміж Расіяй і Польшчай, і з іншага баку горада натыкнуліся на лагер 2000 расійскіх салдат, якія ішлі да Варшавы. У Барысаве габрэі забяспечылі нас дзесяццю конямі і размясцілі іх у два рады, шэсць за намі і чатыры спераду. Насамрэч, патрабуецца вялікая вынаходлівасць, каб правільна размеркаваць коней, таму вазніцы доўга размяркоўвалі іх, перасоўваючы коней згодна з іх якасцямі і станам здароўя. Нарэшце атрымалася камбінацыя, якая іх задаволіла, але ў выніку шырыня экіпажа з конямі атрымалася досыць вялікай. Добра ведаючы, што коні, звязаныя такім чынам, патрабуюць больш месца, чым могуць прадаставіць польскія дарогі, мы спрабавалі пераканаць возніцаў размясціць іх парамі, але тыя ўперліся і не жадалі слухаць нашых аргументаў. У выніку мы здолелі перасунуць толькі двух коняў, астатнія восем засталіся ў першапачатковым парадку. У гэты спосаб мы і працягнулі падарожжа, стала сутыкаючыся з перашкодамі на шляху праз дзікую мясцовасць, якая настолькі зарасла лесам, што наша карэта ледзь праходзіла ў шырыню дарогі. У некаторых мейсцах мы былі вымушаны выпрагчы двух, а то і чатырох коней, часта прыходзілася вылазіць і дапамагаць прыбіраць з дарогі ўпалыя дрэвы, а потым ізноў шукаць дарогу праз амаль непраходны лес. У некаторых частках леса мы назіралі памосты, якія былі прыбіты да дрэваў у 12 футах ад зямлі. На вялікіх ловах да гэтых памостаў дадаюцца лесвіцы дзеля таго, каб паляўнічыя, напаткаўшы мядзведзя, маглі хутка забрацца на іх; мядзведзь хаця і добры альпініст, але ня можа падняцца з нахіленых па бакох дадатковых дошак.
Мы былі шчаслівы нарэшце дасягнуць Найцы і хаця спыніліся ў самай няшчаснай хаце з усіх, што бачылі за ўвесь час, былі вельмі задаволены. Адзінай рэччу з мэблі быў маленькі стол, а адзіным посудам - паламаны гліняны збан, у якім была прыгатаваная наша ежа. Ен жа выкарыстоўваўся як талерка. Мы з’еліз'елі нашу бедную ежу пад святлом лучыны, якая была воткнута ў шчыліну ў сцяне і навісала над сталом. Гэтая лучына гарэла, калі гэта можна так назваць, толькі дзякуючы скіпідару, якім была прапітана. Яна служыла нам замест свечкі, пра якую, відаць, не чуў ніхто з гэтай вескі. Незвычайна, што нядбайны метад выкарыстання гэтых лучын не надта часта прыводзіць да жахлівых наступстваў, хаця жыхары выкарыстоўваюць іх з мінімальнай асцярожнасцю, якую мы назіралі, пры гэтым іскры часта падалі на салому, з якой былі прыгатаваны нашы ложкі. Пры ўсім гэтым мы былі не ў стане абудзіць у іх хоць якую ступень асцярожнасці. Праз некаторы час, аднак жа, мы ўжо амаль без эмоцый тушылі іскры, кожная з якіх магла прывесці да вялікага пажару, разумеючы абыякавасць жыхароў. Справа дайшла да таго, што я пачаў вадзіць лучынай над кучай саломы, каб знайсці нейкую дробязь, згубленую ў ей. Гэтая нядбайнасць, якую я легка набыў у гэтым выпадку, пераканала мяне ў тым (калі я магу параўноўваць вялікія рэчы з малымі), што я здолеў бы жыць нават у падножжы гары Везувій не баючыся вывяржэння. Ці сядзець абыякавым з ураджэнцамі Канстантынопаля падчас спусташаючай чумы.
 
Немагчыма ўявіць, наколькі малыя патрэбы для жыцьця ў літоўскіх сялянаў! Іх калёсы робяцца без ужываньня жалеза. Вупраж і павады звычайна зплятаюцца з кары дрэваў або з пераплеценых галінаў. Яны ня маюць іншых прыладаў акрамя сякеры, каб будаваць свае хаты, сваю мэблю і калёсы, іх вопратка - грубыя палатняная кашуля і нагавіцы, доўгае грубае паліто з воўны (drugget), або накідка з аўчынай шкуры, круглы чорны капялюш з падкладкай з воўны, і чаравікі зробленыя з кары дрэваў. Іх хаты будуюцца з ствалоў дрэваў, пакладзеных адно на другое, і выглядаюць як кучы дрэва з драўлянымі стрэхамі. Наколькі гэта непадобна на швайцарскія катэджы, якія будуюцца з тых жа матар’ялаўматар'ялаў! Але іх хаты ня больш адрозьніваюцца, чым іх манэры. Вялікая розьніца паміж швайцарскімі і польскімі сялянамі, у іх паводзінах і настроі, моцна адлюстроўвае кантраст паміж іх урадамі. Швайцарцы адкрытыя, маюць прамыя, грубаватыя манэры, але гатовыя служыць і дапамагаць вам; яны схіляюць зьлёгку галовы, або трохі сьцягваюць набок капялюш, калі ты калі ты праязджаеш побач, але чакаюць, што ім таксама адкажуць з адпаведнай ветлівасьцю, яны гатовыя раззлавацца з-за любой грубасьці, і іх не абразіш без адказнасьці за гэта. Зусім наадварот з польскімі сялянамі: яны надзвычай прыніжаныя ў тым, як яны выкавзваюць прыкметы павагі: яны схіляліся да зямлі, здымалі свае капелюша або шапкі, трымаючы іх у руках да той, пары пакуль мы не схаваемся зь віду, спынялі свае калёсы пры першых поглядзе на нашу павозку. Іншымі словамі, іх усе паводзіны былі яўнымі сімптомамі найвышэйшай ступнеі прыслужлівасьці. І хаця свабоду праслаўляюць у Польшчы гэтак жа часта як і ў Швайцарыі, але наколькі па-рознаму адчуваецца яна ў гэтых дзьвюх краінах! У адной яна роўна распаўсюджаная, і дае спакой і шчасьце па ўсім грамадзтве; у другім выпадку, яна засяроджаная на жменьцы людзей, і ў рэчаіснасьці зьяўляецца найгоршым гатункам дэспатызму.
Падчас таго, як мы крочылі праз краіну, назіралі некалькіх чалавекаў са зблытанымі валасамі, што пайшло ад захворвання, названага Plica Polonica (каўтун - заўвага перакладчыка): гэта назва звязаная з Польшчай, хаця хвароба з’яўляеццаз'яўляецца вельмі частай і ў Вугоршчыне, Татарыі і некалькіх памежных нацыях, і выпадкі час ад часу з’яўляюццаз'яўляюцца ў розных краінах. Згодна назіранням доктара Веата (Vieat), вынаходлівага швейцарскага лекара, які доўга жыў у Польшчы і выдаў трактат на гэту тэму, Plica Polonica выцякае з ядучай склізі, трапляючай у валасы, склейваючай іх разам у адну масу. Сімптомы, больш ці менш моцныя, у залежнасці ад канстытуцыі пацыента, гэта зуд, пухліны, язвы, болі ў галаве, слабасць і г.д.
Plica Polonica - гэта інфекцыйная хвароба, якая, як і праказа, усе яшчэ мае мейсца сярод людзей, якія ігнаруюць медыцыну, і не зважаюць на яе развіццё; але яна рэдка з’яўляеццаз'яўляецца ў тых краінах, дзе прынятыя неабходныя перасцярогі. Інфекцыя верагодна не распаўсюджваецца сярод рускіх дзякуючы выкарыстанню лазні.